Historia
Osada słowiańska początkowo położona była 3 km na południe od obecnego miasta, na prawym brzegu rzeki Parsęty (obecnie Budzistowo). Istniała już w VII – VIII wieku, stając się wkrótce umocnionym grodem. Mieszkańcy podgrodzia zajmowali się rybołówstwem, warzelnictwem soli oraz handlem z miastami nadbałtyckimi. Strategiczne znaczenie grodu docenił Bolesław Chrobry, zakładając tu w 1000 roku stolicę biskupstwa pomorskiego, wkrótce jednak upadłego w wyniku reakcji pogańskiej. Gród stał się wówczas stolicą jednego z lokalnych księstw plemiennych. Ponownie ziemie te podbił Bolesław Krzywousty w wyprawach z 1103 i 1107, na skutek czego Kołobrzeg stał się grodem kasztelańskim, choć biskupstwo przeniesiono do Wolina, a następnie do Kamienia. Po podziale Pomorza Zachodniego w 1205 roku na księstwo szczecińskie i dymińskie, rezydowało tu dwóch kasztelanów. W połowie XIII wieku ziemię kołobrzeską książę Barnim I nadał biskupom kamieńskim, zaś lokowane w 1255 roku na prawie lubeckim miasto przeniesiono na obecne miejsce, aby nie doprowadzać do sporów osadników niemieckich z pierwotnymi mieszkańcami.
Budowę murowanych obwarowań w miejsce wcześniejszych wałów drewniano-ziemnych rozpoczęto w Kołobrzegu około 1289 roku. Miasto otoczono pierścieniem murów, zaopatrzonych w trzy bramy i szereg otwartych baszt. Wzrost zamożności miasta w XV wieku pozwolił na rozbudowę umocnień miejskich. W XVI wieku wszystkie bramy uzyskały murowane przedbramia w postaci szyi bramnej zakończonej okrągłymi wieżami, a otwarte dotąd baszty przebudowano w zamknięte.
Poważne zniszczenia dotknęły miasto w okresie wojny trzydziestoletniej, kiedy to było okupowane przez wojska cesarskie i splądrowane oraz zniszczone w pożarze w 1630 roku. W związku z archaicznością średniowiecznych umocnień, miasto otoczone zostało przez Szwedów fortyfikacjami bastionowymi, które rozbudowywano także w XVIII wieku. W 1879 roku Kołobrzeg przestał być twierdzą, a fortyfikacje uległy zniszczeniu.
Architektura
Kołobrzeg usytuowano nad rzeką Parsętą, nad jej prawym brzegiem, dzięki czemu zapewniono ochronę od strony południowo – zachodniej. Kształt pierwotnie lokowanego w XIII wieku miasta był eliptyczny i dopiero w drugiej połowie XIV wieku przesunęło się ono w stronę południową, bardziej opierając o linię rzeki. Powierzchnia miasta wewnątrz obwarowań wynosiła około 18 ha, a długość muru miejskiego 1570 metrów. Zbudowany był on z cegły i kamienia, prawdopodobnie prosto zakończony z rzędem strzelnic u góry.
Obwód obronny wzmocniono bliżej nieznaną ilością prostokątnych baszt, otwartych od strony miasta. W późniejszym okresie były one zamykane i nadbudowywane. Jedyna przetrwała baszta Lontowa została zbudowana na planie prostokąta. Ma cztery kondygnacje i jest podpiwniczona. Elewacja jest zdobiona pięcioma pionowymi lizenami, w których znajdują się nisze okienne i otwory strzelcze. Część parterowa posiada po prawej stronie portal wejściowy, z zamurowaną częścią ostrołukową, a także zaopatrzona jest w neogotyckie okno. Murowana część dachu od wschodu i zachodu posiada podobne zdobienia jak elewacja frontowa.
Do miasta prowadziły trzy bramy. Od strony wschodniej brama Kamienna, od północnego – zachodu brama Solna, zwana też Portową, wiodąca w stronę salin, a od południa brama Młyńska. Wszystkie trzy otrzymały w XVI wieku murowane przedbramia, składające się z szyi zakończonej dwoma basztami. W murze południowym znajdowały się także cztery fury wodne: Klasztorna, Mnisza, Chlebna i Rybna.
Zewnętrzną strefę obronną stanowiła fosa, a od południa rzeka Parsęta. Od wschodu dodatkowo dostępu broniły rozlewiska Parsęty i bagna.
Stan obecny
Do naszych czasów nie zachował się żaden fragment murów miejskich. Rozbiórce uległy także wszystkie trzy bramy miejskie. Jedyne pozostałości to wzniesiona w roku 1450 w północnym ciągu muru baszta Lontowa oraz resztki baszty Więziennej w murze zachodnim.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Dzieje Kołobrzegu, red. H.Lesiński, Poznań 1965.
Lukas E., Średniowieczne mury miejskie na Pomorzu Zachodnim, Poznań 1975.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.
Ptaszyńska D., Miejskie mury obronne w województwie koszalińskim, Koszalin 1974.