Historia
Kaplicę św. Marcina zbudowano około drugiej ćwierci XIV wieku. Pierwszy raz wzmiankowana była w źródłach pisanych w 1421 roku. Wówczas grzebano przy niej uboższych mieszkańców miasta. Przeznaczona była duszpasterstwu polskojęzycznemu, by następnie w XVII i XVIII wieku służyć katolickiej ludności niemieckojęzycznej zamieszkującej na terenie parafii. Od XIX wieku kaplica straciła swą funkcję sakralną. Jej gruntowną renowację przeprowadzono w latach 1936-1938.
Architektura
Kaplicę usytuowano w południowej części miasta, na terenie zajmowanym przez cmentarz. Wzniesiona została na planie prostokąta o wymiarach 13,5 x 9,6 metra (wnętrze 11,8 x 8,2 metra o wysokości 5,2 metra), jako budowla salowa, murowana z cegły o układzie gotyckim (naprzemiennie główka i wozówka), z wykorzystaniem identycznych kształtek do rożnych detali architektonicznych. Jako, że kaplica nie została opięta przyporami, jej wnętrze nie zostało nakryte sklepieniem.
Wejście umieszczono w ścianie zachodniej, w ostrołukowym, profilowanym portalu, flankowanym przez osadzone nieco wyżej dwa koliste otwory (okulusy). Trójkątny szczyt zachodni oddzielono fryzem opaskowym, a także wydzielono odsadzką. Jego przestrzeń podzielono siedmioma kątowo ustawionymi lizenami, przechodzącymi w sterczyny zwieńczone miniaturowymi szczycikami zdobionymi żabkami i kwiatonami. W narożach lizen zastosowano charakterystyczną wałkową kształtkę, a pomiędzy lizenami umieszczono ostrołukowe blendy z których dwie środkowe przepruto u dołu otworami doświetlającymi poddasze.
Elewacja wschodnia kaplicy pierwotnie posiadała jedno duże okno ostrołukowe, wypełnione dwudzielnym maswerkiem, osadzone na osi i przechodzące w partię szczytową. Szczyt wschodni zdobiony był sześcioma sterczynami, czterema ostrołukowymi blendami, a także umieszczonymi na krawędziach żabkami, przy czym cztery sterczyny osadzono na prostych półkach utworzonych z pochyłych ścian a dwie na zwieńczeniu ponad tynkowanym fryzem. Od ściany wschodniej szczyt oddzielał kolejny tynkowany, przedzielony na dwie części fryz, poprowadzony mniej więcej w połowie wysokości okna.
Długie boki kaplicy były dużo prostsze, prawie całkowicie pozbawione dekoracji, za wyjątkiem fryzu opaskowego pod krawędzią okapu i gzymsu kapnikowego. Oprócz okna wschodniego wnętrze oświetlały trzy średniej wielkości okna południowe, umieszczone obok drugiego portalu wejściowego, i dwa okna północne, wszystkie ostrołuczne, obustronnie rozglifione. W środku kaplicy elewacje pokryte były polichromiami o motywach roślinnych. Przykrywała je najpewniej drewniana kolebka a nie płaski strop, dla którego okno wschodnie byłoby zbyt wysokie.
Stan obecny
Niewielka gotycka budowla ma dziś zachowany pierwotny, prosty układ przestrzenny i bryłę. Najbardziej przekształcona została elewacja wschodnia kaplicy, której duże, ostrołukowe okno zostało zmniejszone i zamurowane w XVII wieku. Zamurowano także portal południowy, a część detali architektonicznych obu szczytów odtworzono. Po ukończeniu w ostatnich latach prac renowacyjnych w zabytku umieszczono placówkę kulturalną, przez co wnętrze ma całkowicie współczesny wygląd i jest w całości zastawione regałami oraz galerią tworzącą piętro.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Chrzanowski T., Kornecki M., Chełmno, Warszawa 1991.
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Kulm, red. J.Heise, Danzig 1887.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.