Historia
Kościół parafialny św. Andrzeja w Byszwałdzie (Bischwalde) nie został odnotowany w średniowieczu w źródłach pisanych, ale musiał zostać zbudowany około początku XIV wieku. Wieś wspomniana została w dokumencie z 1367 roku, a następnie dopiero w 1580 roku. Na skutek wojen polsko-krzyżackich z początku XV stulecia parafia opustoszała, a świątynia uległa zniszczeniu. Według akt wizytacji kościół miał zostać rekonsekrowany w 1500 roku, zapewne po przeprowadzeniu remontu. Kolejne spustoszenia przyniosły wojny polsko-szwedzkie z XVII wieku. Około 1640 roku parafia byszwałdzka połączona została z Kazanicami. W 1906 roku miała miejsce gruntowna renowacja kościoła.
Architektura
Kościół wzniesiono jako niewielką, salową, wiejską świątynię, zbudowaną na planie prostokąta o szerokości wnętrza 7,2 metra i długości wewnętrznej 15 metrów, do którego dość nietypowo od południa dostawiono zakrystię. Budynek wzniesiony został z kamieni polnych w dolnych partiach oraz z cegły w wyższych.
Kościół przykryto dwuspadowym dachem, opartym na dwóch gotyckich szczytach zdobionych ostrołucznie zamkniętymi blendami i sterczynami. Oba szczyty były pięcioosiowe, z blendami w układzie piramidalnym, ale w szczycie wschodnim środkową oś tworzyła blenda zdwojona, skrócona umieszczonym poniżej oknem, a w szczycie zachodnim środkową oś utworzyła podłużna, jednodzielna blenda. Cechą charakterystyczną szczytu wschodniego było jego cofnięcie, tak że osiowe okno utworzyło wrażenie umieszczenia w płytkim ryzalicie, a ścianę wschodnią oddzielono od szczytu ściętym gzymsem. Szczyt zachodni także został osadzony na gzymsie, ale równym, nie przedzielonym oknem.
Wejście do kościoła umieszczono w ostrołucznym portalu pośrodku ściany zachodniej. Wnętrze nie zostało podsklepione, pomimo wzmocnienia kościoła narożnymi, uskokowymi przyporami. Przykryte było drewnianą kolebką, gdyż okna w krótszych ścianach przebito wysoko, w partiach szczytowych, nie mogły więc być przysłonięte płaskim stropem.
Stan obecny
Kościół zachował skromny, ale pierwotny układ przestrzenny, za wyjątkiem neogotyckiej kruchty po stronie północnej, próbującej naśladować stylistykę oryginalnych części budowli. Nowożytne remonty doprowadziły także do przekształcenia okien, wymiany sterczyn obu szczytów, pokrycia gzymsów i daszków wieńczących przypory blachami oraz zmiany wystroju wnętrza.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Löbau, red. J.Heise, Danzig 1895.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.