Historia
Pierwsze wzmianki historyczne o grodzie zwanym Białym zawarto w kronice Anonima tzw. Galla, który opisał dwukrotne zdobycie grodu w 1102 i 1107 roku przez Bolesława III Krzywoustego. Miasto otrzymało przywilej lokacyjny w 1299 roku, co zaowocowało w następnym stuleciu szybkim rozwojem gospodarczym i wzrostem znaczenia. Przejawem tego była m.in budowa miejskich, murowanych obwarowań. Brak jest informacji kiedy dokładnie to nastąpiło, jednak przez analogie do innych pomorskich miast, można przypuszczać, iż powstały one w pierwszej połowie XIV wieku. Nie widać na nich śladów przeróbek, co świadczyłoby o tym, iż w XV wieku ani w czasach nowożytnych nie były rozbudowywane. Do zburzenia murów miejskich bezpośrednio przyczyniły się epidemie cholery w 1853 i 1866 roku. Mieszkańcy utożsamiali przyczynę epidemii w „morowym powietrzu” zamkniętym w zwartej zabudowie otoczonej murami. Jednak z końcem 1868 roku rada miejska zakazała burzenia murów, dzięki czemu częściowo zachowały się one do dnia dzisiejszego.
Architektura
Plan murów obronnych Białogardu założony jest na rzucie kwadratu z zaokrąglanymi narożnikami od strony zachodniej. Ich obwód wynosił 800 metrów, a powierzchnia miasta wewnątrz obwarowań około 6 ha. Mur obronny zbudowano z cegły gotyckiej o układzie wendyjskim i podstawie fundamentowej z kamiennych otoczaków. W górnej części jego szerokość wynosi 70 cm i rozszerza się w dole do 100 cm, średnia wysokość to 8 metrów. Nie posiadał krenelażu, zakończony był prosto.
Mur wzmocniony był 25 basztami prostokątnymi, otwartymi do wnętrza i regularnie rozmieszczonymi co 23 metry. Wysunięte były poza lico muru o około 40 cm i wyższe od muru. Zewnętrzne ściany baszt posiadały częściowo zamknięte blendy, umieszczone po trzy lub pięć w baszcie. W górnej kondygnacji miały jeden poziom strzelnic szczelinowych, przykryte były dachami czterospadowymi. Na pomosty baszt wchodziło się zapewne po drewnianych drabinach.
Miasto posiadało dwie bramy leżące na głównym szlaku wschód – zachód. Brama Młyńska położona była w zachodniej części miasta, a brama Wysoka we wschodniej. Zachowana do dziś wschodnia brama Wysoka (Koszalińska) wzniesiona została na planie prostokąta, dziś dwukondygnacyjna, pierwotnie z pewnością posiadała co najmniej jeszcze jedną kondygnację. Jej przejazd ostrołukowy przepruto na poziomie przyziemia, a elewacje ozdobiono ostrołukowe wnęki i fryzem ceramicznym.
Zewnętrzną strefę obronną tworzyły opływająca miasto od północy rzeka Leśnica i Staw Młyński oraz fosy od wschodu i południa. Resztki widocznych dziś wałów ziemnych są zapewne pozostałościami po pierwszym okresie fortyfikowania.
Stan obecny
Do dziś w Białogardzie zachowało się dziewięć baszt z czego dwie jedynie we fragmentach oraz obniżona w stosunku do swego pierwotnego wyglądu brama Wysoka, służąca obecnie jako galeria sztuki i centrum kultury. W sklepieniu jej przejazdu od strony miasta widoczne jest wmurowane strzemię metalowe. Jak podaje legenda, jest to strzemię dowódcy oddziału świdwińskiego zdobyte przez białogardzian w czasie „bitwy o krowę” w 1469 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lukas E, Średniowieczne mury miejskie na Pomorzu Zachodnim. Poznań 1975.
Ptaszyńska D., Miejskie mury obronne w województwie koszalińskim, Koszalin 1974.